همه پروژهها باید مجوز محیط زیست داشته باشند
صنایعدستی باید جایگزین نفت در اقتصاد شود
ماجرای طرح زمینمانده اسکله تالش چیست؟
بیگره بافی، تهدیدی برای فرش نیشابور
روایاتی از ثابت ماندن جشن تیرگان در تقویم طبری
فرهنگ ایرانی پُر است از جشنها و آئینهایی که بـه مناسبتهای گوناگون و در فصلهای مختلف سال برگزار میشده است، آنچه که در اغلب این جشنها بـه چشم میخورد نوعی شادی درونی و نشاط گروهی است.
جشن تیرگان از جشنهای باستانی و کهن ایرانی است که در سیزدهمین روز از تیرماه سال برگزار می شود و دلایل متعددی در فلسفه و چرایی برپایی این رسم آمده است.
پیدایش جشن تیرگان نیز مانند بسیاری از آداب و رسوم دیگر در فرهنگ ایرانی با رویدادی سرنوشتساز از تاریخ زندگی ایرانیان باستان پیوند یافته است.
محمد جعفریان کفشگرکلایی کارشناس ارشد گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران در این باره درباره جشن موسوم به تیرماه سیزده شو یا جشن تیرگان میگوید؛ در استان مازندران همچنان بعداز هزاران سال باقی مانده است.
حالا چرا زمان برگزاری جشن تیرگان در مازندران با بقیه شهرها و استانها متفاوت است میتوان به چند دلیل تاریخی که برخی از مورخان نوشتهاند اشاره کرد.
وی اضافه کرد: در تاریخ تبری 6 ساعت بازمانده آخر سال به حساب نمیآمد لذا در هر چهار سال یک روز تقویم (گاه شمار) جابهجا میشد، در صورتیکه در تقویم باستانی هر 120 سال این شش ساعتها، تبدیل به یک ماه میشد و مردم این یک ماه را به جشن و پایکوبی مشغول بودند و تقویم را نیز تنظیم میکردند.
کارشناس ارشد گردشگری مازندران با بیان اینکه در تقویم تبری این اتفاق رخ نمیداد و باعث جابجایی ماه میشد و ماه گردش پیدا میکرد، گفت: این تغییر و گردش ماه باعث همزمانی 13 تیرماه تبری و شمسی دیگر رخ ندهد و جشن تیرماه سیزده شو به آبان ماه کشیده شود.
*چند روایت از این ثابت ماندن این جشن در تقویم طبری
وی بیان کرد: روایت نخست این بوده که با روی کار آمدن صفویه و پایان یافتن فرمانروایی تبریها بر سرزمینهای خودشان ، اختربینی هم به فراموشی سپرده شد و تیرگان و نوروز برای همیشه در آبان و تیر نگه داشته شد .
کارشناس گردشگری مازندران یادآور شد: در روایت دوم به این موضوع اشاره دارد که در پی نابسامانیهای کشور در زمان خسروپرویز ، محاسبه کبیسه به فراموشی سپرده شد در نتیجه این اهمال ، با گذشت زمان آغاز سال در تقویم تبری، از اول بهار به تابستان کشانده شد.
جعفریان ادامه داد: مصادف با جشن تیرگان وقایع دیگری نیز رخ داده است و مردم این جشن را با سالروز حماسه معین کردن مرز ایران و توران توسط تیراندازی آرش و شب تولد حضرت علی ( ع) امام اول شیعیان، پیروزی فریدون بر ضحاک نیز همزمان میدانند.
این کارشناس ارشد گردشگری گفت: اما در بین این وقایع آنچه که در این روز اتفاق افتاده است به حقیقت نزدیکتر و مصادف با جشن تیرگان بوده سالروز حماسه آرش است .
2روایت مستند از تاریخ پدیدآمدن جشن تیرگان
روایت اول؛نخست اینکه به باور پیشینیان، در این روز «تیشتر» فرشته باران به نبرد با «اپوش» دیو خشکسالی میپردازد و با یاری اهورا سرانجام پیروز میشود و مردم سالگرد این پیروزی را هرساله جشن میگرفتند.
روایت دیگر به سلحشور اسطورهای ایران زمین، «آرش کمانگیر» تعلق دارد. و اینکه گفته می شود میان ایران و توران سال ها جنگ و ستیز بود، در نبرد میان «افراسیاب» شاه توران و «منوچهر»، شاه ایران، ایرانیان شکست سختی میخورد.
این رویداد در روز نخست تیر روی میدهد سپاه ایران در مازندران به تنگنا میافتد و سرانجام دو سوی نبرد تن به سازش میدهند و برای آنکه مرز دو کشور مشخص شود و ستیز از میان برخیزد، میپذیرند که از مازندران تیری به جانب خاور (خراسان) پرتاب کنند هر جا تیر فرو آمد همان جا مرز دو کشور باشد و هیچ یک از دو کشور از آن فراتر نروند؛ تا در این گفتوگو بودند، سپندارمذ (ایزدبانوی زمین) پدیدار شد و فرمان داد تیر و کمان آوردند.
آرش در میان ایرانیان بزرگترین کماندار بود و به نیروی بیمانندش تیر را دورتر از همه پرتاب میکرد، سپندارمذ به آرش گفت تا کمان بردارد و تیری به جانب خاور پرتاب کند، آرش دانست که پهنای کشور ایران به نیروی بازو و پرش تیر او بسته است و باید توش و توان خود را در این راه بگذارد.
اورمزد به فرشتۀ باد فرمان داد تا تیر را نگهبان باشد و از آسیب نگه دارد تیر از بامداد تا نیمروز در آسمان میرفت و از کوه و در و دشت میگذشت تا در کنار رود «جیهون» بر تنۀ درخت گردویی که بزرگتر از آن در گیتی نبود؛ نشست، بنابراین رود جیحون را مرز ایران و توران قرار دادند و هر سال به یاد فداکاری و سلحشوری آرش کمانگیر این روز را جشن گرفتند.
*مراسم پیش از برگزاری جشن تیرماه سیزده
جعفریان تصریح کرد: یک روز مانده به شبِ برگزاری جشن تیرماه سیزده، خانوادهای که پسرشان، نامزدی اختیار کرده است، به فکر سیزدهی میافتد تا داماد، آن را در شب جشن به عروس خود هدیه دهد.
وی افزود: سیزدهی هدیهای است که شامل سیب، بِه، انار، سنجد، انگور، پرتقال، فندق، گردو، بادام، پسته، نخود، کشمش، انجیر، خرما، قند و چای، سقز، باقلای پخته و .... به اضافه شلوار (تنبان) و یک جفت کفش یا گالش (کلوش یا گلوش) میشود که علاوه بر این هدیه، در برخی مناطق خانواده داماد، یک قواره پارچه نیز برای عروس تهیه میکنند.
این کارشناس ارشد گردشگری مازندران بیان کرد: کشاورزان نیز بر این عقیده هستند که کارهای کشاورزیشان باید تا شب قبل از تیرماه سیزده به اتمام برسد و به هنگام برگزاری جشن کار ناتمامی نداشته باشند.
*لالبازی
جعفریان اظهار کرد: «لال بازی، لال شیش یا لال شوش» مهمترین و اصلیترین آیین برگزاری جشن تیرماه سیزده است تا حدی که این جشن به نام «لال لالی شو» نیز معروف است.
وی با اشاره به اینکه شیش به چوب نازکی گفته میشود که لال با آن به خانه اهالی میرود، افزود: به آرامی با این ترکهها بر تن افراد خانواده میزند، گفته میشود که این شیشها نمادی از تیر آرش کمانگیر است.
این کارشناس ارشد گردشگری مازندران تصریح کرد: در محلهایی از مازندران، مردم در شب برگزاری جشن مشعل یا سوچو روشن کرده و به استقبال آن میروند.
جعفریان افزود: مردم سوادکوه اعتقاد دارند که در شامگاه تیرماه سیزده، یک لحظه تمام آبهای جهان راکد میشود و اگر کسی بتواند این لحظه را با چشم خود ببیند و چیزی در آب بیندازد، آن شی تبدیل به طلا میشود.
وی اضافه کرد: آنها همچنین بر این باور هستند که این شب، تنها شبی است که اسبها چشمهایشان را میبندند و میخوابند؛ این باورها میتواند به ریشههای بیشتری این جشن اشاره داشته باشد.
*شالاندازی
کارشناس ارشد گردشگری مازندران با اعلام اینکه از سنتهای دیگر شب تیرماه سیزده، مراسم شالاندازی است، افزود: به این شکل که جوانان و نوجوانان ابتدا دستمالی را به طنابی میبندند و به پشت بام خانهها رفته و دستمال خود را به درون خانه میاندازند و صاحبخانه نیز خوراکیهایی مانند کشمش، نخودچی و پول در گوشه دستمال میگذارد.
*آب پاچیدن
جعفریان با اشاره به اینکه یکی از آئینهای جشن تیرگان، آبپاشی بوده است، گفت: جشن تیرگان در کنار آبها، همراه با مراسمی وابسته با آب و آبپاشی و آرزوی بارش باران در سال پیش ِرو همراه بوده و همچون دیگر جشنهایی که با آب در پیوند هستند، با نام عمومی ( آبریزگان ) یا ( آبپاشان ) یا ( سر شوران ) یاد شده است.
*سکه شانس
وی بیان کرد: در این شب سکه در دیگ غذا گذاشته و هنگام صرف غذا این سکه در بشقاب کسی میرفت باور داشتند خوش شانس خواهد بود .
این کارشناس ارشد گردشگری مازندران ادامه داد: در این روز همه خانواده کنار هم جمع میشوند و تا پاسی از شب به خوردن تنقلات و گوش دادن به قصه و افسانههای بزرگ ترها سپری میکنند جوانان هم با در دست داشتن ترکهای بلند که کیسهای به انتهای آن بسته شده است.
جعفریان اضافه کرد: همراه کودکان به در خانهها رفته و با سر و صدا و کوبیدن چوب به درخانهها و لالبازی از صاحب خانه تقاضای هدیه میکنند به آنها پول، میوه، شیرینی داده میشود.
وی تصریح کرد: هنگامی که لال به همراه گروه خود در کوچهها شروع به حرکت میکند این اشعار را میخواند:« لال بیمو، لال بیمو، پارسال و پیرار بیمو، چل بزن دیگه بزن، لال انه لالک انه، پیسه گنده خوانه، سالو ما ارزون نوه، لال مار رسوا نو، لال انه لالک انه، پاربورده امسال انه، لال آمده، لال آمده، پارسال و امسال امده، چرخ نخ ریسی را حرکت بده، به دیگ بزرم، لال آید، لال کوچک میآید، کسی که شیرینی پیس کنده میخواهد میآید، سال و ماه ارزان نمیشود، لال بزرگ رسوا نمیشود، لال میآید، لال کوچک میآید، پارسال رفته امسال میآید». بیان آداب و رسوم مازندران نوعی یادآوری برای کسانی است که این آداب و رسوم را دیده و لمس کردهاند و بازخوانی این فرهنگها و آداب و رسوم برای کسانی که آن را ندیدهاند نیز برای نهادینه کردن این فرهنگ در جامعه امری مهم و ضروری است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
